Thế giới đang trở nên nóng hơn bao giờ hết, sự oi bức, nóng nực của ngày hè chỉ là một dấu hiệu nhỏ cho những gì sắp xảy tới. Tờ khoa học Nature Climate Change gần đây đã công bố rằng nhiệt độ có khả năng tăng thêm 4,4 độ C vào năm 2100. Nói cách khác, những thành phố mà chúng ta đang sống sẽ biến thành “chiếc lò nướng khổng lồ”.
Một trong những yếu tố ảnh hưởng tới quá trình này mà ta thường nghe báo đài nhắc tới là “hiệu ứng nhà kính" hay “khí thải carbon". Sau đây là những thuật ngữ về môi trường liên quan tới carbon, giúp bạn hiểu rõ hơn nguyên nhân và giải pháp của hiện tượng ấm lên toàn cầu.
1. Greenhouse gas - Khí thải nhà kính
Khí thải nhà kính là một tập hợp khí ga gây ra quá trình nóng lên toàn cầu, trong đó chiếm phần lớn là CO₂ (carbon dioxide) và sau đó là khí methane. Khí nhà kính là tạo ra “hiệu ứng nhà kính", giúp sưởi ấm Trái Đất không bị đóng băng.
Tuy nhiên sự phát triển của Cách mạng công nghiệp kéo theo các hoạt động đốt nhiên liệu, giao thông vận tải,... khiến cho khí nhà kính thải ra nhiều hơn cần thiết. Thay vì chỉ sưởi ấm trái đất thì các chiếc máy sưởi này biến thành bếp ga, “luộc" luôn Trái Đất. Đó là cách mà hiện tượng ấm lên toàn cầu xảy ra.
2. Black carbon - Muội than
Muội than như tên gọi được sinh ra từ việc đốt cháy các nhiên liệu hóa thạch hay rác,... Tuy chung họ hàng và cùng dính tới nguyên tố carbon nhưng muội than lại là thứ ta thấy được chứ không như khí nhà kính.
Chúng ta tạo ra muội than từ những việc nhỏ nhất như đốt vàng mã, đốt rác cho tới việc đốt rừng làm rẫy. Theo như kiến thức vật lý cơ bản thì vật gì màu đen thì lại càng hấp thụ ánh sáng. Muội than cũng vậy, các hạt này hấp thụ tốt ánh sáng mặt trời sau đó phát ra bức xạ hồng ngoại. Và đây cũng chính là những nhân tố làm khí hậu nóng lên khi nó giữ nhiệt cực mạnh!
Chưa kể muội than đọng trên băng tuyết còn làm tan chảy băng. Các nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng băng ở Nam Cực đang tan nhanh tới mức báo động. Tưởng rằng những vụ cháy rừng ở năm 2020 chưa đủ tệ khi làm rừng biến mất, số lượng CO2 và muội than được tạo ra cũng đủ gây ra những thiệt hại nặng nề về lâu dài.
3. Carbon footprint - Dấu chân carbon
Nike vừa qua đã có lời hứa sẽ giảm thải dấu chân carbon bằng những thay đổi trong quá trình sản xuất sản phẩm của mình. Như dấu chân để lại trên cát sau mỗi bước đi, mọi hoạt động của con người cũng “thải" ra khí nhà kính (chủ yếu là CO₂), khái niệm này được gọi là dấu chân carbon. Về cơ bản, mọi hoạt động thường ngày cần sử dụng năng lượng đều có khả năng tạo cả dấu chân carbon.
Trung bình chỉ số carbon footprint của một người tạo ra khoảng 1,18 tấn mỗi năm. Bằng cách tính được dấu chân carbon thải ra trong các hoạt động thường ngày website này, mỗi chúng ta có thể tự mình giảm thiểu khí nhà kính.
4. Carbon offset và carbon credit - Đền bù carbon và tín chỉ carbon
Hiện nay khí thải carbon là thứ có thể đem ra mua bán được, chính xác hơn thứ được bán là “tín chỉ carbon" (carbon credit). Một tấn nhiên liệu carbon tương đương với 1 tín chỉ carbon. Quá trình trao đổi điểm này gọi là carbon offset (đền bù carbon).
Nói một cách đơn giản là nước thải ra ít CO₂ sẽ “bán điểm” cho nước/tổ chức thải ra nhiều khí CO₂ để nước này không bị phạt vì vi phạm cam kết giảm thải. Việt Nam cũng là một trong những nước đang thử nghiệm sàn giao dịch carbon.
Một trong những nước đang đền bù CO₂ cho thế giới chính là Bhutan. Tới năm 2025, nước này dự kiến sẽ bù đắp tới 22,4 triệu tấn CO₂ mỗi năm.
5. Carbon neutral - Trung hòa carbon
Carbon neutral (Trung hòa carbon) đề cập đến việc làm giảm lượng phát thải CO₂ qua các hoạt động sản xuất và vận chuyển bằng cách loại bỏ carbon hoặc đền bù carbon. Nói cách khác, mục đích của các hoạt động trung hòa carbon là để không tạo ra dấu chân carbon.
Rất nhiều công ty và các quốc gia thế giới đang cam kết để đạt được mức trung hòa carbon. Gần đây nhất chính là Trung Quốc với hy vọng giảm được dấu chân carbon từ cơn sốt đào bitcoin ở nước này. Nhất là khi lượng điện được tiêu thụ tổng để đào bitcoin của Trung Quốc tương đương với mức điện sinh hoạt của Italy và Saudi Arabia gộp lại.
6. Net-zero - Khí thải bằng 0
Gần đây, vụ việc chai giấy hóa chai nhựa của Innisfree đã làm dậy sóng cộng đồng Twitter kèm theo hashtag #netzero. Hình ảnh nhanh chóng trở nên viral và biến cả thành một meme.
Khái niệm net-zero (khí thải bằng 0) gần giống với trung hòa carbon, thậm chí nhiều khi còn được dùng để thay thế nhau. Tuy nhiên net-zero bao gồm luôn mọi loại khí thải nhà kính chứ không chỉ dừng lại ở CO₂.
Net-zero đạt được khi hoạt động của con người không còn góp phần vào sự nóng lên toàn cầu, nói cách khác lượng phát thải khí nhà kính do con người gây ra trong khí quyển được cân bằng bằng cách loại bỏ trong một khoảng thời gian cụ thể.
Có thể nói 2020 là năm bùng nổ của các cam kết net-zero. Đây là mục tiêu tham vọng được đặt ra nhằm ngăn chặn trái đất tăng lên 1,5 độ C vào năm 2050 của Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi Khí hậu.
7. Carbon Negative - Âm carbon
Đây là giai đoạn tiếp theo khi mà ta đã đạt được mục tiêu net zero. Lúc này ta chuyển sang giai đoạn carbon negative - loại bỏ khí thải nhiều hơn cả lượng khí thải được thải ra.
Trên thế giới hiện nay, Bhutan là nước duy nhất đã đạt được mục tiêu này nhờ vào vùng lãnh thổ với 70% là rừng, đã giúp hấp thu gấp 3 lần số lượng carbon mà đất nước này thải ra. Bên cạnh đó đây cũng là nước đang xuất khẩu năng lượng tái tạo (điện thủy lực) giúp giảm phát thải carbon với số điểm tín chỉ lên tới 17 triệu.
Công ty công nghệ Microsoft cũng đã có một kế hoạch hướng tới âm carbon và đã thu về kết quả là giảm được 1.3 triệu tấn carbon cho tới thời điểm hiện tại.