Đoạn Trường Vinh Hoa là phim tài liệu được sản xuất theo tinh thần phong cách tài liệu điện ảnh trực tiếp. Bộ phim nằm trong khuôn khổ dự án VTV Đặc biệt.
Ngay từ những khung hình đầu tiên, bộ phim đã báo hiệu là một trong những tác phẩm mang tư tưởng sản xuất đặc sắc nhất của làng phim tài liệu Việt Nam.
Với tình trạng ngày càng mai một của bộ môn nghệ thuật cải lương tuồng cổ, đồng tác giả dự án Thanh Nguyễn chia sẻ về lý do theo đuổi chủ đề này: “Mình tò mò không hiểu làm sao mà người ta có thể dành cả đời theo đuổi bộ môn nghệ thuật tuồng cổ. Cho tới khi nhìn thấy hình ảnh những đứa trẻ đằng sau cánh gà, nhảy múa theo tích tuồng mà cha mẹ, ông bà chúng đang nhảy múa ngoài sân khấu, mình chợt nhận thấy có một sự đối lập, một chất đời sống cực kỳ thú vị trong bối cảnh này, và rồi mình bắt đầu bị thu hút bởi những điều nhỏ bé như thế.”
Đoạn Trường Vinh Hoa
Theo phong tục, tại các tỉnh Nam Bộ, cứ mỗi dịp lễ Kỳ Yên, ngoài những nghi thức cúng bái khác thì hát chầu (hay hát bội, trình diễn các vở tuồng cổ) cũng nằm trong hoạt động thờ phượng thần linh, cầu bình an cho nhân dân. Ngoài ra các vở diễn còn có mục đích giúp vui cho dân làng dự lễ.
Đây cũng là dịp để những diễn viên tuồng cổ, bình thường vẫn lao động mưu sinh bằng đủ nghề, tụ về một mối để bắt đầu chuyến hành trình rong ruổi vì niềm đam mê môn nghệ thuật cổ truyền đang chìm vào dĩ vãng.
Đoạn Trường Vinh Hoa hòa mình vào cuộc sống của những diễn viên từ đoàn tuồng cổ Phương Ánh, với nhân vật chính là cô bầu đoàn Phương Ánh cùng con gái Phương Anh, cũng là đào chính của gánh hát.
Bộ phim khai thác một chủ đề đã cũ, nhưng qua góc nhìn của đạo diễn Lê Mỹ Cường và Thanh Nguyễn cùng tinh thần tài liệu điện ảnh trực tiếp, người xem trải nghiệm chân thực những cảm xúc đặc biệt, nỗi đau đặc biệt của những cuộc đời đặc biệt.
Hãy cùng tìm hiểu thêm về Đoạn Trường Vinh Hoa và lý do vì sao cách làm của các đạo diễn đã giúp bộ phim trở thành phương tiện truyền tải phù hợp nhất cho nỗi đau vinh-hoa của bộ môn tuồng cổ.
Thấu cảm nỗi đau cùng điện ảnh trực tiếp
“Tài liệu điện ảnh trực tiếp” có thể hiểu đơn giản là phương pháp làm phim tài liệu tối giản. Trong công đoạn sản xuất, các nhà làm phim chỉ sử dụng máy quay phim cầm tay, đèn và công cụ thu âm đơn giản.
Đây là những thiết bị cơ bản được tận dụng với mục đích nắm bắt và tái hiện môi trường thực tế sao cho truyền tải được sự trần trụi và thô ráp.
Nội dung cũng không được dẫn dắt bằng lời bình, mà để chính những sự kiện diễn ra xung quanh nhân vật tự kể câu chuyện theo cách riêng của chúng.
Tuồng cổ là môn nghệ thuật với sinh lực ngày một yếu dần. Người diễn đã già, khán giả cũng ít và không còn mấy người trẻ. Đoàn tuồng Phương Ánh cũng không thể tránh khỏi tình cảnh đó. Khó khăn mưu sinh chồng chất, thứ duy nhất giữ chân họ với công việc này có lẽ là niềm đam mê sân khấu cháy bỏng. Họ như những con thiêu thân bay về ánh sáng lập lòe sắp tắt của tuồng cổ.
Khi bức màn buông danh vọng hết/ Người về lòng rũ sạch sầu thương
Người vào cởi áo lau son phấn/ Trả cả vinh hoa lẫn đoạn trường
Với một gánh hát tỉnh lẻ, có lẽ nỗi đau đằng sau cánh gà trở nên sống động hơn cả những giây phút tỏa sáng trên sân khấu. Bằng tôn chỉ đề cao tính thực tế, tài liệu điện ảnh trực tiếp là lựa chọn hoàn hảo để khắc họa nỗi đau rất trừu tượng của những người hy sinh vì nghệ thuật. Đó là nỗi đau chỉ khi chứng kiến mới mong thấu hiểu được.
Những nhà làm phim đã làm gì với phong cách này?
“Trực tiếp” đồng nghĩa với việc đạo diễn Lê Mỹ Cường và người đồng hành Thanh Nguyễn cần phải trở thành một phần của đoàn tuồng và có một góc nhìn gần gũi với cuộc sống của họ. Để đảm bảo những gì xuất hiện trong ống kính luôn là những diễn biến chân thực, tự nhiên nhất, các nhà làm phim đầu tiên cần thuyết phục đoàn tuồng "chấp nhận" sự hiện diện mỗi ngày của mình.
Đạo diễn Lê Mỹ Cường chia sẻ: “Thời gian đầu khi mới tiếp cận với cô Phương Ánh và các thành viên đoàn tuồng, mọi người tuy có hỗ trợ nhưng vẫn với một tâm thế chưa cởi mở hoàn toàn. Lúc đó cô Phương Ánh vẫn nghĩ chúng mình cũng giống như những đoàn ký giả lấy tin khác, tới làm một phóng sự 3-5 phút, lấy phỏng vấn rồi biến mất.
Nhưng đó không phải là cách tụi mình làm. Mình cần mọi người thoải mái với sự hiện diện của tụi mình, và xem việc mình đi theo quay lại cuộc sống của đoàn như một hoạt động bình thường trong ngày. Sau 4 tháng theo chân, cùng sinh hoạt và phụ giúp đoàn tuồng Phương Ánh, mình mới thực sự tự tin rằng đã tạo được mối liên kết gần gũi với đoàn tuồng.”
Vẻ đẹp của phong cách tài liệu điện ảnh trực tiếp nằm ở chỗ: không có diễn biến nào được dàn dựng trước. Vì là thu hình lại đời thực, nhà làm phim chỉ đóng vai trò một người biết quan sát và nắm bắt tình tiết khi chúng diễn ra.
“Tất cả những diễn biến hay biến cố xảy ra đều là ‘nhờ duyên’, chúng mình có ở đó hay không thì chúng cũng sẽ xảy ra” - đồng đạo diễn Thanh Nguyễn nói.
“Điện ảnh trực tiếp” đã mang đến điều gì cho Đoạn Trường Vinh Hoa?
Qua ống kính chiếc camera được cầm tay, màn ảnh như trở thành góc nhìn của người trong cuộc. Các thước phim gấp rút đưa người xem từ cảnh sân khấu rực ánh đèn đến góc tối sau cánh gà nơi các nghệ sĩ nằm vật ra vì mệt.
Âm thanh được thu trực tiếp từ hiện trường, khi thì rền rĩ trống chiêng lúc diễn, khi thì thu về những căn phòng chật chội ù ù tiếng quạt máy, cùng hơi thở gấp gáp như bấu víu của người đã đánh đổi sức khỏe vì đam mê.
Dù không có lời bình và sử dụng rất ít tư liệu phỏng vấn, Đoạn Trường Vinh Hoa vẫn kể thành công câu chuyện của đoàn tuồng qua những cuộc đối thoại đầy cảm xúc, về những vấn đề thường ngày của các thành viên đoàn. Đó là những trao đổi về các vai tuồng, kỹ thuật biểu diễn, những lo lắng mưu sinh, cái ăn, cái mặc,...
Nhờ hoàn toàn hòa mình cùng đoàn tuồng, ekip làm phim đã bắt được biểu cảm, giọng điệu đời thường của nhân vật một cách chân thực nhất có thể, giúp người xem ngay lập tức đồng cảm với những tình huống đang diễn ra. Từ đó bộ phim đem đến cảm nhận sắc nét của lửa đam mê, nỗi buồn, cơn đau, sự tuyệt vọng và niềm hy vọng sau khi bức màn sân khấu buông xuống.
Kết
Đoạn Trường Vinh Hoa là hành trình của của những đánh đổi và mất mát vì tình yêu nghệ thuật tuồng cổ. Câu chuyện của cô Phương Ánh, chị Phương Anh và những thành viên đoàn tuồng tạm khép lại. Nhưng những mất mát họ đối mặt mỗi ngày vẫn đang còn tiếp diễn.
“Đó không chỉ là mất mát của một cá nhân hay tập thế nào, mà còn có thể nói rộng ra là sự ra đi của cả một nền văn hóa.” - đạo diễn Lê Mỹ Cường.
Và đoàn tuồng Phương Ánh chỉ là một trong nhiều những đoàn tuồng khác đang cầm cự ngoài kia.
Vào ngày 13/11, bộ phim chính thức khởi chiếu tại các cụm rạp BHD Star trên toàn quốc. Toàn bộ lợi nhuận sẽ được dành tặng cho các diễn viên đoàn tuồng cổ Phương Ánh và thực hiện các hoạt động để bảo tồn môn nghệ thuật này.
Hãy đến xem Đoạn Trường Vinh Hoa để được đặt chân vào cuộc sống mà có thể bạn chưa bao giờ trải qua; cùng cười, cùng khóc, cùng cảm nhận nỗi đau song hành cùng niềm đam mê của các diễn viên tuồng cổ.