Bài viết dưới đây chỉ với mục đích cung cấp thông tin. Không nên tự chẩn đoán mà không tham khảo ý kiến bác sĩ hay chuyên gia tư vấn tâm lý.
Vừa qua, rapper Karik thừa nhận bị rối loạn lưỡng cực suốt 12 năm qua một dòng trạng thái trên mạng xã hội. Anh cho biết, bản thân rất nhạy cảm với những ý kiến đối nghịch với mình, và nhiều lần muốn tắt mạng xã hội vì cảm thấy nó không còn thoải mái cho cảm xúc bản thân.
Không chỉ riêng Karik, nhiều người nổi tiếng khác như Demi Lovato, Mariah Carey, Kanye West và Selena Gomez cũng mắc chứng rối loạn này. Đây là hệ quả khó tránh khi họ vào nghề ở độ tuổi còn trẻ nhưng đã phải đối mặt với nhiều áp lực dư luận.
Vậy đây là chứng rối loạn gì và có những biểu hiện thế nào? Bài viết này sẽ giải đáp phần nào thắc mắc của bạn.
Rối loạn lưỡng cực là gì?
Rối loạn lưỡng cực (bipolar disorder), còn gọi là bệnh hưng - trầm cảm, là một bệnh tâm thần có đặc trưng là các giai đoạn trầm cảm xen kẽ với các giai đoạn hưng phấn bất thường. Thời gian diễn ra tình trạng này có thể kéo dài từ nhiều ngày đến nhiều tuần.
Người bị rối loạn lưỡng cực có thể trầm cảm vào ngày hôm trước, nhưng hôm sau lại tràn đầy năng lượng, thậm chí đưa ra những quyết định mạo hiểm. Chính vì vậy, họ dễ bị hiểu lầm là lười biếng, nhút nhát hoặc làm việc tùy hứng.
Nguyên nhân gây rối loạn lưỡng cực
Nguyên nhân cụ thể dẫn đến rối loạn lưỡng cực vẫn chưa được xác định. Tuy nhiên các chuyên gia đã chỉ ra một số yếu tố rủi ro có thể dẫn đến chứng bệnh này:
- Yếu tố di truyền: Nếu có bố hoặc mẹ mắc rối loạn lưỡng cực, con cái có 10% khả năng mắc chứng bệnh này (blackdoginstitute.org.au).
- Sự mất cân bằng các hóa chất trong não: Serotonin, dopamine và noradrenaline là các chất dẫn truyền thần kinh kiểm soát các chức năng của não. Mất cân bằng giữa chúng có thể gây ra một số triệu chứng rối loạn lưỡng cực.
- Yếu tố ngoại cảnh: Nhiều bệnh nhân trải qua biến cố như đổ vỡ tình cảm, người thân qua đời hoặc bị lạm dụng. Bên cạnh đó, thời tiết cũng có thể gây ra những rối loạn cảm xúc nhất định.
- Các loại thuốc: Một số loại thuốc điều trị trầm cảm hoặc các bệnh lý hormone như prednisone hoặc corticosteroid có thể gây hưng phấn nhất thời. Các hoạt chất như cocaine và amphetamine cũng gây ra những tác động tương tự.
Dấu hiệu của rối loạn lưỡng cực
Theo Quỹ Lưỡng cực Quốc tế (International Bipolar Foundation), biểu hiện của rối loạn lưỡng cực không cố định.
Một số người bị trầm cảm hoặc hưng phấn trong vài tháng tới vài năm, trong khi số còn lại có cảm xúc lên đỉnh cao rồi lao xuống đáy vực chỉ trong vài phút. Cũng có người bị rối loạn lưỡng cực ở dạng tuần hoàn nhanh, tức trải qua 4-5 chu kỳ trầm cảm/hưng phấn trong năm.
Biểu hiện hưng phấn (mania symptoms)
- Cảm thấy vui vẻ, hứng khởi bất thường, sẵn sàng làm bất cứ điều gì.
- Cảm thấy tự tin, có quyết tâm cao và thấy bản thân quan trọng.
- Có máu mạo hiểm bất thình lình.
- Nói nhiều và nhanh, chuyển từ chủ đề này sang chủ đề khác.
- Ngủ ít nhưng không cảm thấy mệt.
- Dễ cảm thấy buồn chán, mất tập trung, làm việc hoặc học tập kém hiệu quả.
- Hòa đồng quá mức.
- Tăng ham muốn tình dục.
- Từ chối hoặc không nhận ra điều gì sai.
Những biểu hiện hưng phấn trên có thể dẫn đến hành vi nguy hiểm như đua xe, cá cược số tiền lớn hay sử dụng chất kích thích.
Biểu hiện trầm cảm (depressive symptoms)
- Cảm giác u tối, vô vọng, không muốn làm bất cứ điều gì.
- Mất tự tin vào bản thân, lo sợ về các vấn đề tiểu tiết.
- Cảm giác tội lỗi.
- Ăn rất nhiều hoặc rất ít, cân nặng không ổn định
- Ngủ nhiều nhưng vẫn thấy mệt, không thể làm cả những việc đơn giản nhất.
- Mất tập trung, ghi nhớ kém ảnh hưởng năng suất làm việc.
- Mất hứng thú với những hoạt động vốn yêu thích trước kia.
- Nhạy cảm quá mức với một số tiếng ồn, mùi hương hoặc giọng nói.
- Bị đau, căng cơ không suy giảm sau thời gian dài điều trị.
Trong trường hợp nghiêm trọng, người bệnh có thể có suy nghĩ muốn ngược đãi bản thân hoặc tự sát.
Loạn thần (psychosis)
Nếu người bệnh trải qua một chu kỳ trầm cảm (hoặc hưng phấn) dữ dội, họ có thể rơi vào trạng thái loạn thần, không phân biệt được ảo giác và thực tế.
Những ảo giác này thường là kết quả của niềm tin sai lầm nhưng được cảm nhận mãnh liệt. Chẳng hạn trong chu kỳ hưng phấn, người bệnh có thể tin rằng mình nổi tiếng, có quyền lực hoặc năng lực đặc biệt. Còn trong chu kỳ trầm cảm, họ thường nghĩ mình phạm tội ác, nghèo khổ hoặc bị ruồng bỏ. Nếu không được phát hiện kịp thời, loạn thần có thể gây ra những hậu quả khôn lường.
Phân biệt rối loạn lưỡng cực với thay đổi cảm xúc thông thường
Trong cuộc sống, chúng ta hầu hết từng trải qua những thay đổi cảm xúc đột ngột do thời tiết hoặc công việc. Tuy nhiên sự khác biệt giữa thay đổi cảm xúc thông thường và rối loạn lưỡng cực nằm ở mức độ nghiêm trọng và thời gian diễn ra.
Theo chuyên gia tâm lý Igor Galynker, sự thay đổi tâm trạng bình thường sẽ không ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày (abcnewsgo.com). Nếu phấn chấn hoặc buồn bã đôi chút, bạn vẫn có thể đi làm, đi học, gặp gỡ bạn bè và làm việc nhà như bình thường.
Nhưng ở người rối loạn lưỡng cực, sự thay đổi giữa hưng phấn - trầm cảm có thể gây gián đoạn cuộc sống. Họ có thể trầm cảm nặng đến không thể bước khỏi giường, hoặc chán nản đến nỗi không thiết sống. Ngược lại khi hưng phấn, họ có thể làm những việc liều lĩnh như trộm cắp tài sản, phá hoại của công hoặc quan hệ tình dục không an toàn.
Kết
Đối với người rối loạn lưỡng cực, mỗi ngày trôi qua đều giống như một cuộc chiến khi họ luôn phải đối mặt với hai tâm trạng trái ngược của chính mình. Vì vậy ngoài các biện pháp trị liệu chuyên nghiệp, sự thấu hiểu và thông cảm từ những người xung quanh đóng vai trò quan trọng giúp họ nhanh chóng phục hồi.
Hình ảnh minh họa đến từ nguồn mở Streamline.